Terapia w autyźmie

Trudno jest wskazać konkretną metodę terapii, która okaże się skuteczna dla dziecka z autyzmem. Dobrze kiedy nasz wybór metody, jest uwarunkowany wyborem koncepcji człowieka. Wówczas nasze działania są spójne, jasne i pewne zarówno dla terapeuty, dziecka, jak i dla rodziny.

• nie istnieje terapia idealna, która jest w stanie zdziałać natychmiastowe cuda.
• ważna jest metoda terapii, ale miejmy świadomość, że to terapeuta pełni rolę nadrzędną, jego kompetencje, osobowość, umiejętności.
• bardzo ważne jest wzajemne zaufanie, dużo łatwiej współpracować z kimś komu wierzymy, kto potrafi przekonać nas do słuszności podejmowanych działań.
• im więcej tym lepiej… ta zasada nie ma przełożenia na postępy terapii, często działa wręcz odwrotnie.
• dostosowujmy terapię do dziecka nigdy odwrotnie.
• najlepszy nawet terapeuta nie jest cudotwórcą i po zajęciach nie odda nam „naprawionego dziecka”, koniczne jest nasze współdziałanie i aktywne uczestnictwo. obecnie istnieje wiele metod dedykowanych do terapii dla osób ze spektrum autyzmu, wspomagających rozwój na różnych płaszczyznach. w każdej z nich najważniejsze powinno być dobro osoby ze spektrum, poszanowanie jej odrębności, autonomii. podjęcie terapii musi być poprzedzone rzetelną diagnozą funkcjonalną ukazującą mocne strony dziecka oraz obszary do pracy. nasze działania muszą być sensowne i celowe. uczmy takich rzeczy, które będą potrzebne w życiu dorosłym, dzięki którym dziecko stanie się bardziej samodzielne, będzie umiało o siebie zadbać.

Poniżej przedstawiamy niektóre z metod terapii

Metoda Krakowska®

to terapia neurobiologiczna stymulująca wszystkie funkcje poznawcze dziecka. Podstawowym jej założeniem jest naśladowanie kolejnych etapów rozwoju dzieci zdrowych w celu ustalenia programu ćwiczeń dla dzieci z zaburzeniami genetycznymi i rozwojowymi. Za twórczynię Metody Krakowskiej® uważa się prof. dr hab. Jagodę Cieszyńską. Terapia prowadzona według Metody Krakowskiej® obejmuje następujące elementy:

• terapię słuchową w oparciu o program „Słucham i uczę się mówić”,
• stymulację naśladowania mowy ze wsparciem Gestów Artykulacyjnych oraz Manualnego Torowania Głosek,
• terapię funkcji wzrokowych,
• Symultaniczno-Sekwencyjną Naukę Czytania®,
• budowanie kompetencji komunikacyjnej i językowej poprzez prowadzenie Dziennika Wydarzeń, • diagnozę dominacji stronnej, umożliwiającej wybór dominującej ręki,
• stymulację zabawy,
• stymulację funkcji lewej półkuli mózgu,
• terapię zachowań społecznych,
• stymulację funkcji motorycznych i manualnych,
• stymulację przetwarzania bodźców smakowych, zapachowych i dotykowych,
• stymulację pamięci,
• ćwiczenia kategoryzacji,
• ćwiczenia myślenia sytuacyjnego i przyczynowo- -skutkowego,
• ćwiczenia myślenia przez analogię.

Stosowanie wszystkich wymienionych wyżej elementów terapii daje pełny sukces w osiągnięciu przez dziecko kolejnych etapów rozwoju wszystkich funkcji poznawczych.

Terapia Behawioralna, wsparta teorią poznania społecznego i terapią rodzin.

Główną podstawą terapii behawioralnej stanowią ogólne prawa uczenia się. Dzieci autystyczne mają zdolności uczenia się – tak jak inni ludzie – o ile znajdują się w specjalnie przystosowanym dla siebie środowisku. Środowisko to składa się z miejsc, w których dzieci przebywają, na co dzień, a różni się od normalnego tylko na tyle, aby stało się dla niego bardziej funkcjonalne.

W terapii behawioralnej można wyróżnić trzy podstawowe cele:

• rozwijanie zachowań deficytowych,
• redukowanie zachowań niepożądanych,
• generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii. 

Terapia behawioralna przebiega wg. poszczególnych etapów:

• wczesne rozumienie mowy – przygotowanie do nauczania,
• trening imitacji – naśladowanie,
• dopasowywanie i sortowanie,
• imitacja werbalna,
• rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej; nazywanie obiektów i czynności,
• pojęcia abstrakcyjne,
• budowanie zdań i nauka odpowiadania na pytania,
• umiejętności szkolne,
• rozwój społeczny i nauka wspólnej zabawy,
• czynności samoobsługowe. 

Terapia logopedyczna – jej celem jest zarówno rozwój kompetencji językowych jak i rozwój kompetencji komunikacyjnych. Dziecko nie musi mówić, aby zacząć pracę nad komunikacją. Terapia obejmuje szeroki zakres metod i ćwiczeń mających na celu pobudzenie chęci do komunikowania się, naukę słów, ale także gestów, mimiki, czy zasad komunikacji. W przypadku braku rozwoju mowy logopeda może wprowadzić metody komunikacji wspierającej i alternatywnej (AAC).

Terapia pedagogiczna prowadzona przez pedagogów specjalnych, oligofrenopedagogów, jej celem jest całościowe wspomaganie rozwoju we wszystkich jej aspektach – umysłowego, psychicznego, emocjonalnego i poznawczego, praca nad samooceną. W terapii są używane różne metody w zależności od indywidualnych potrzeb.

Terapia psychologiczna jej założeniem jest stymulacja rozwoju poznawczego, społecznego, emocjonalno-motywacyjnego oraz mocnych stron dziecka, a także wyrównywanie deficytów rozwojowych. Są to oddziaływania, które wspomagają rozwój dziecka niepełnosprawnego, pozwalają na nabycie nowych umiejętności, pomagają w niwelowanie zachowań negatywnych i niepożądanych. Celem terapii jest wdrożenie dziecka do takich umiejętności, które pomogą mu sprawnie funkcjonować w każdej sytuacji dnia codziennego.

Terapia integracji sensorycznej polega na rozwijaniu prawidłowego odbioru i analizy bodźców dostarczanych z otoczenia poprzez zmysły zewnętrzne (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch) oraz płynące z własnego ciała poprzez zmysły wewnętrzne (równowagi i czucia głębokiego). Jest dla dziecka bardzo atrakcyjna, gdyż ma charakter wesołej zabawy ruchowej. Podczas tej zabawy dostarczane są dziecku takie bodźce, których najbardziej potrzebuje jego system nerwowy (co wiemy z diagnozy). Terapia ta zwana „naukową zabawą” odbywa się w przyjemnej sali wyposażonej w specjalistyczny sprzęt i pomoce do stymulacji wszystkich systemów zmysłowych. Terapeuta przygotowuje dla każdego dziecka indywidualny program dostosowany do jego potrzeb z zachowaniem zasady stopniowania trudności. Sprzyja to utrzymaniu stałego zainteresowania dziecka i ciągłemu poprawianiu jego samooceny dzięki osiąganym sukcesom. To zaś motywuje dziecko do dalszego wysiłku. W trakcie terapii nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności.

TUS – czyli Trening Umiejętności Społecznych – w dużym skrócie jest to grupowa forma pracy z osobami, które doświadczają trudności społecznych. Zwykle przeprowadzany jest on dla dzieci od 4-5 roku życia mających deficyty w zakresie kompetencji społecznych (od wycofania się społecznego po zachowania przekraczające granice). Podczas zajęć trenerzy modelują zachowania dzieci i młodzieży w różnych sytuacjach społecznych m.in.: rozróżnianie emocji, zawieranie znajomości, uważne słuchanie, zadawanie pytań, umiejętność zabawy z rówieśnikami itp.

Terapia ręki jest terapią skupiającą się na obręczy barkowej i kończynach górnych. Celem terapii jest rozwijanie motoryki małej, czyli zdolności manualnych dziecka, oraz poprawa ruchów precyzyjnych. Terapia w podejściu całościowym obejmuje ruchomość łopatek i stawów kończyn górnych oraz normalizację napięcia mięśniowego. W zależności od występujących zaburzeń praca opiera się na wzmacnianiu siły mięśniowej kończyn górnych (niezbędnej do podporu), stymulacji czucia powierzchniowego lub głębokiego (dostarczenie bodźców dotykowych), doskonaleniu zdolności chwytu, doskonaleniu kontroli wzrokowo-ruchowej oraz skoordynowaniu pracy oburącz.

Metoda Aktywności Knillów  to Programy Aktywności, które zostały stworzone przez małżeństwo Mariannę i Christophera Knillów. W swoich Programach autorzy skojarzyli ruch i dotyk ze specjalnie skomponowaną muzyką. Wykonując przy muzyce określone ćwiczenia, dziecko uczy się odczuwania własnego ciała i otwiera się na doznania dotykowe z otoczenia. Podczas realizacji wszystkich programów każdy ruch dziecka wspierany jest przez specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności. Zadaniem muzyki jest stymulacja uwagi, a także stwarzanie korzystnych podstaw do uczenia się. Dziecko zapamiętuje kolejne sekwencje sygnałów muzycznych, co sprawia, że dotyk terapeuty jest dla niego przewidywalny. Taka rytualizacja aktywności jest dla dziecka źródłem poczucia bezpieczeństwa, co w przypadku dzieci z autyzmem jest bardzo istotne. Programy podstawowe skupiają się kolejno na odczuwaniu poszczególnych części ciała poprzez różne aktywności, wymagają od dziecka większej ruchliwości, koordynacji oraz świadomości społecznej.  

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – wykorzystuje dotyk, ruch oraz wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne i społeczne we wspomaganiu rozwoju dziecka i terapii zaburzeń. Ćwiczenia wywodzą się z naturalnych potrzeb dziecka, które zaspokajane są w kontakcie z osobą dorosłą. Stosowane jest kołysanie, przytulanie, turlanie, przeciąganie. Podstawą metody jest rozwijanie poprzez ruch: • świadomości własnego ciała, • świadomości przestrzeni i działania w niej, • dzielenie przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskich kontaktów, • ruch kreatywny. 

Metoda A. Tomatisa – w literaturze metoda ta znana jest również jako „trening uwagi słuchowej”, „stymulacja słuchowa” lub „trening audio-psycho-lingwistyczny”, a podstawowym jej celem jest wspomaganie funkcji słuchowej przez co następuje poprawa koncentracji, jakości uczenia się, wspomaganie zdolności językowych, komunikacyjnych, zwiększenie kreatywności oraz poprawa jakości zachowań społecznych. Zastosowanie tej metody przyniosło również zadowalające efekty w przypadku dzieci autystycznych i z problemami koordynacji sensomotorycznej. Metoda ta polega na słuchaniu dźwięków poprzez urządzenie zwane „elektronicznym uchem”, które jest idealnym modelem ucha ludzkiego – „ćwiczy” ono ucho w taki sposób, aby mogło pracować bez zakłóceń. Ćwiczenia te stymulują centralny system nerwowy, a w szczególności korę mózgową, która stanowi centrum procesów myślenia. Stymulacja ucha odbywa się poprzez dźwięki o określonej, zróżnicowanej częstotliwości. Dziecko może dobrze słyszeć, ale nie oznacza to, że potrafi równie dobrze słuchać, czyli że ma prawidłowo rozwiniętą uwagę słuchową. Może mieć trudności z prawidłową selekcją i analizą dźwięków, rozróżnianiem wysokich i niskich częstotliwości, a także nie posiadać umiejętności jednoczesnego kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem, co jest konieczne w przypadku poprawnego czytania i pisania. Dodatkowo może temu towarzyszyć nadpobudliwość psychoruchowa.

EEG Biofeedback  jest formą neurorehabilitacji poprawiającą funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego poprzez modyfikację czynności bioelektrycznej mózgu. Wykorzystuje efekt biologicznego sprzężenia zwrotnego (ang. biofeedback) do modyfikacji fal mózgowych. Ta nieinwazyjna metoda terapeutyczna zakłada, iż aktywność bioelektryczna mózgu odzwierciedla stan psychofizjologiczny oraz że można samodzielnie modyfikować fale mózgowe i kontrolować je.  Na podstawie diagnostyki QEEG oraz indywidualnie dobranego protokołu treningowego dąży się do poprawy funkcjonowania mózgu. EEG Biofeedback znajduje zastosowanie w terapii dzieci i osób dorosłych ze schorzeniami o podłożu neurologicznym i psychologicznym, a także u osób zdrowych, które chcą poprawić swoje funkcjonowanie psychofizjologiczne.

Dogoterapia inaczej kynoterapia czy terapia z udziałem psa jest formą terapii wspomagającej leczenie, pielęgnację chorego oraz rehabilitację. Polega na terapeutycznym działaniu odpowiednio wyszkolonego psa, który jest prowadzony przez wykwalifikowanego terapeutę. Dogoterapia wpływa korzystnie na sferę biopsychospołeczną człowieka, pozwala na usprawnianie rozwoju: ruchowego, intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Hipoterapia  jest to działanie terapeutyczne mające służyć poprawie funkcjonowania człowieka w sferach: fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i społecznej. Specjalnie przygotowany koń stanowi integralną część procesu terapeutycznego. W terapii dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, niezależnie od ich rozwoju intelektualnego i społeczno-emocjonalnego oraz umiejętności wychowawczych rodziców, punktem wyjścia do prowadzenia działań jest nawiązanie takiego kontaktu z dzieckiem, który daje szansę na postęp w naszych działaniach. Kontakt ten musi być akceptowany przez dziecko i dostosowany do jego możliwości. Praca nad kontaktem często wymaga wprowadzenia różnorodnych technik terapii. Jeżeli z analizy profilu rozwoju i funkcjonowania dziecka wynika, że w pracy z nim wskazane jest łączenie metod wypracowanych w ramach różnych podejść, wówczas, pracując w zespole, należy podjąć decyzję, kto i jaką metodą będzie prowadził zajęcia, aby nie pogłębić chaosu panującego w umyśle dziecka.

Muzykoterapia jest interdyscyplinarną dziedziną nauki oraz formą terapii, która otwiera pole do oddziaływania na każdego człowieka całościowo. Jest wykorzystywana w wielu działaniach wspomagających i  terapeutycznych. Bogactwo środków (doświadczeń, metod i technik), jakimi dysponuje, pozwala na dostosowanie narzędzi i strategii do potrzeb, zainteresowań czy przyzwyczajeń uczestników terapii. W terapii autyzmu nie chodzi o to, aby wyćwiczyć izolowane umiejętności, lecz o to, aby dać dziecku szansę funkcjonowania w świecie ludzi i rzeczy

Objawy autyzmu dotyczą głównie nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, umiejętności komunikowania się i przywiązania do schematów. Część osób z autyzmem nie mówi, używa innych form komunikacji np. gesty, wskazywanie obrazków w specjalnych książkach do komunikacji, pisanie. Te osoby, które świetnie posługują się mową wysławiają się w sposób, który czasem może wydawać się usztywniony, albo nieadekwatny do sytuacji. Często w autyzmie występuje przywiązanie do jednego wzorca lub rutyny w myśleniu i zachowaniu np. chodzenie zawsze tą samą drogą do szkoły albo tzw. stereotypowe zachowania czyli ogromne zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy. Kłopot sprawia im wyobraźnia i percepcja. Musimy pamiętać, że autyzm nie jest chorobą, a zaburzeniem rozwoju. Towarzyszy osobie przez całe życie. Nie ma cudownego lekarstwa, które sprawi, że autyzm zniknie. Natomiast dzięki oddziaływaniom terapeutycznym można znacznie poprawić funkcjonowanie osób ze spektrum autyzmu i pomóc im „oswoić świat”.